شرح جامی
1) در اینکه ادات تعریف چیست، سه نظر است:
خلیل: «ال».
سیبویه: «ل» که همزه وصل به آن ملحق شده، چون لام ساکن است و ابتدا به ساکن مُحال است.
مبرِّد: همزه مفتوحه، که «ل» به جهت ایجاد تفاوت با همزه استفهام به آن اضافه شده است.
2) حرف تعریف، مختصّ اسم است چراکه اسم برای افاده معنای مستقل وضع شده است که اسم بر آن معنای مستقل، به حیثیت مطابِقی دلالت می‌کند، بر خلاف حرف، که افاده معنای مستقل ندارد، و فعل که دلالت بر معنای مستقل دارد اما بنا بر دلالت تضمّنی.
3) دخول حرف تعریف به اسم، شامل همه آنها نمی‌شود؛ یعنی بر ضمائر و اسماء اشاره و برخی موصولات (مثل مَن و ما)، داخل نمی‌شود.
4) حرف جرّ نیز از خصوصیّات اسم است، چراکه حرف جرّ، معنای فعل یا اسم را فقط به اسم می‌رساند، مانند «زیدٌ أَمَر (آمرٌ) بالمعروف»، و «غلامُ زیدٍ». پس، حرف جرّ، فقط به اسم داخل می‌شود (نه به فعل و حرف).
5) بنا بر قول کسانی که عامل در مضاف الیه را حرف جرّ می‌دانند، اثر جرّ هم در اضافه لفظیه و هم در اضافه معنویه قابل تحقق است. در اضافه معنویّه، حرف جرِّ «مِن یا لـ یا فی» در تقدیر است، و در اضافه لفظیه هم گرچه حرف جرّ در تقدیر نیست، اما این باعث نشده است که حرف جرّ مختص به اسم نباشد، چراکه اضافه لفظیه، فرع بر اضافه معنویّه است، و با اصل خود، مخالفت نمی‌کند، پس مضاف إلیه در اضافه لفظیه، نمی‌تواند فعل یا حرف باشد.
6) لحوق تنوین نیز مختص اسم است. تنوین در اینحا، همه انواع تنوین غیر از تنوین ترنم را شامل می‌شود.
7) مسند إلیه واقع شدن نیز مختص اسم است چرا که فعل بر مسند بودن، وضع شده و حرف نیز که نه مسند واقع می‌شود، و نه مسند إلیه.
8) اضافه شدن به تقدیر حرف جرّ نیز از ویژگی‌های منحصر به فرد اسم است، چراکه از لوازم جدایی ناپذیر اضافه، تعریف و تخصیص و تخفیف (در اضافه معنویه و لفظیه) است، در حالیکه این امور در فعل و حرف دیده نمی‌شوند. در اضافه معنویه، مضاف اگر به مضاف الیهِ معرفه، اضافه شود، معرفه می‌شود، و اگر به نکره اضافه شود، تخصیص پیدا می‌کند، و همچنین تنوین و نون مثنی و جمعش می‌افتد؛ یعنی تخفیف پیدا می‌کند. در اضافه لفظیه هم، مضاف تخفیف دارد، مثل «ضاربُ زیدٍ» که «ضاربٌ زیداً» بوده است و تنوین آن افتاده است.
همچنین باید توجه داشت که مضاف الیه شدن، از ویژگی‌های اسم نیست چراکه فعل بدون فاعلش (بنا بر نظر ابن حاجب) و جمله (بنابر نظر شیخ رضی)، مضاف الیه واقع می‌شوند، مثل: ﴿ یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُم ﴾ [2] .